Praca z ciałem metodą TRE® (4/141/2022)

Grażyna Okulska

W artykule zostanie przedstawiona metoda TRE® (tension and trauma releasing exercises) według Davida Berceliego. Autogenny mechanizm ciała, inicjowany ćwiczeniami TRE® jest wspierającym narzędziem w procesie odzyskiwania zdrowia i dobrostanu psychicznego, umożliwiającym szybszy powrót do homeostazy po przeżyciach traumatycznych. Świadomość ciała i jego zasobów znacząco podnosi komfort zarówno w codziennym funkcjonowaniu, jak i w procesach terapeutycznych.

Warto by wiedzieć, czy życie wewnętrzne, rzeczywiste, a nie metaforyczne, ten naturalny, przyrodniczy pejzaż, który w nas żyje, działa, pracuje, zmienia się, choć go nie widzimy, kieruje naszym postępowaniem. (...) Myśl, że przyrodniczy pejzaż mógłby tu mieć coś do powiedzenia, zdaje się uwłaczać ludzkiej godności. Tym bardziej że służy on nieustannym przepływom i opiera się na płynności.
Jolanta Brach-Czaina, Błony umysłu

Dlaczego TRE®?

Początek mojej praktyki TRE® zbiegł się w czasie z wprowadzeniem do Polski ćwiczeń uwalniających napięcia z ciała, zwanych ćwiczeniami TRE®. Ponad 10 lat temu, w poszukiwaniu sposobu na powrót do zdrowia po wypadku narciarskim, uczestniczyłam w szkoleniu prowadzonym przez dr Davida Berceliego i niemieckiego terapeutę Heinera Steckela. Dr David Berceli opracował metodę dostępu do neurogennego mechanizmu i świadomą autoregulację uruchomionego procesu w ciele. Możliwość korzystania przez nasz organizm z samoistnych drżeń neurogennych pozwala zarówno dbać o codzienny komfortowy poziom napięcia w ciele, jak i daje możliwość powrotu do równowagi po zdarzeniach, które są traumatyczne lub nadmiarowe w naszym odczuciu. Ten naturalny mechanizm można obserwować u ssaków, zwłaszcza żyjących w naturalnych warunkach, ale także u naszych domowych pupilów. Dla ludzi, z upływem czasu staje się on zwykle coraz mniej dostępny, co znacznie ogranicza naszą zdolność do regeneracji, odczuwania odprężenia i powrotu do homeostazy.

Zanim w 2011 roku metoda ta dotarła do Polski, przez ponad 20 lat dr David Berceli rozpowszechnił ją w wielu krajach całego świata, przekazując w możliwie najbardziej prosty, przyjazny sposób to, czego potrzebuje nasz organizm, by skutki, wynikające z obciążających doświadczeń życiowych, były po latach jak najmniej dla nas szkodliwe. Obecnie, po ponad 30 latach doświadczeń w stosowaniu TRE®, można pokusić się o stwierdzenie, że jest to wyjątkowa metoda, bo odwołuje się do naturalnych odruchów ciała, aby rozładować napięcia i przywrócić równowagę na
wszystkich poziomach.

Obserwacje różnorodnych reakcji fizjologicznych i zachowań ludzi w obliczu nagłego niebezpieczeństwa, a także własne traumatyczne doświadczenia, w tym przebywanie w strefach wojennych, doprowadziły Berceliego do stwierdzenia, że w momentach zagrożeń ciało działa z właściwą sobie precyzją i prostotą. Reakcje te są skomplikowane od strony poznawczej i pomimo wielu badań, wciąż mamy trudności ze zrozumieniem, w jaki sposób to wszystko się dzieje. Podobnie jest z procesem leczenia doświadczeń traumatycznych. Reakcja drżenia sprawia, że organizm „reorganizuje się” i odnajduje drogę powrotu do równowagi po okresie przeciążenia systemu. Można więc przyjąć, że ciało rządzi się swoimi prawami i jest ze swej natury sprzymierzeńcem powrotu do zdrowia.

Czym jest metoda TRE®?

Metoda TRE® to zestaw 7 ćwiczeń, które umożliwiają rozciąganie tkanek i napięcie niektórych mięśni w stopniu wystarczającym do uruchomienia samoistnych drżeń neurogennych. Ćwiczenia są drogą, a nie celem samym w sobie.

Stanowią przygotowanie do kontaktu z ciałem, angażują umysł w śledzenie i odbiór odczuć płynących z wykonywanych ruchów. W trakcie ich wykonywania poznajemy zakres dostępnego nam ruchu w granicach odczuwalnego komfortu. Dzięki swojej prostocie są one możliwe do wykonania niemal przez każdą osobę w podstawowym zestawie. Mają też swoje modyfikacje, stosowane w przypadku ograniczonej sprawności fizycznej czy indywidualnych potrzeb ciała.

Dobór ćwiczeń nie jest przypadkowy, bowiem główny „szlak napięciowy” prowadzi przez mięśnie szkieletowe z grupą mięśni, która tworzy mięsień biodrowo-lędźwiowy (PSOAS). Właśnie ta grupa mięśniowa pod wpływem bodźca uruchamia reakcje:

• obronne, dając siłę do walki/ucieczki,
• ochronne, gdy impuls prowadzi do odruchu zwinięcia się w kulkę, co chroni m.in. jamę brzuszną,
• albo też uwalniające, kiedy mięśnie rozkurczają się, gdy zagrożenie minie i nadmiar napięcia może zostać uwolniony. 

W swoich wspomnieniach dr Berceli wraca do opisu takich właśnie autonomicznych reakcji, które obserwował u osób przebywających wraz z nim w schronach. Na dochodzące odgłosy działań wojennych, z braku możliwości walki/ucieczki, niemal wszystkie dzieci, częściowo młodzież i nieliczni dorośli kulili się, a zaczynali trząść i drżeć, gdy następowała cisza. Starsi, mniej lub bardziej świadomie, powstrzymywali lub wytrzymywali te naturalne reakcje. Kojarzyli bowiem te instynktowne odruchy ze słabością i lękiem. W tamtych warunkach byłaby to adekwatna reakcja, a im udawało się zachowywać pozorny spokój i opanowanie. Dla Davida Berceliego, terapeuty od lat pracującego z ciałem, ta wyraźna różnica w reakcjach u młodszych i starszych stanowiła czytelny znak, że „coś” po drodze z upływem lat życia ogranicza nam dostęp do charakterystycznego mechanizmu ssaków. U ludzi ogranicza go wiele przyjętych i podlegających ocenie norm ekspresji ciała, czynników natury kulturowo-społecznej, a w dużej mierze jest to silny, autonomiczny mechanizm obronny w postaci zamrożenia, często w połączeniu z równie znanym i powszechnym, jakim jest dysocjacja.

Cel metody

Celem metody TRE® jest między innymi umiejętność świadomego i bezpiecznego posługiwania się jedną z dostępnych funkcji układu nerwowego w codziennym życiu. To technika o charakterze autoregulacyjnym. Uczenie się świadomego uruchamiania i zatrzymywania procesu ciała na własnych warunkach buduje poczucie bezpieczeństwa i zaufania. Po pewnym czasie praktykowania możemy zauważać czytelny komunikat z ciała, że chcemy się potrząść, tak jak odczuwamy inne fizjologiczne potrzeby naszego organizmu. Są kraje, w których TRE® jest rekomendowane i stosowane w ramach powszechnie dostępnej profilaktyki zdrowotnej jak np. w Brazylii. Z kolei w Danii, z ponad 10-letnim programem badawczym, włączono TRE® do terapii osób chorujących na stwardnienie rozsiane i ich opiekunów.

Zanim metoda TRE® stała się powszechnie dostępna, dr Berceli gromadził doświadczenia w pracy z żołnierzami, w większości z objawami stresu bojowego. Poza środowiskami zawodowymi służb mundurowych, gdzie praca wiąże się z narażeniem zdrowia i życia, codzienność większości osób także obfituje w dużą liczbę bodźców. Jeśli nawet w danej chwili nie zagrażają one bezpośrednio fizycznie naszemu życiu, to po latach często tworzą wzorce napięciowe w strukturze ciała. Regularna praktyka TRE® rozluźnia tkanki i przywraca im większą elastyczność, a niewyrażone emocje mają szansę na uwolnienie w przyjaznych warunkach i naszej gotowości na ich przepływ.

Metoda TRE® w terapii traumy

Autogenny mechanizm ciała, inicjowany ćwiczeniami TRE® jest wspierającym narzędziem w procesach terapeutycznych. Integruje organizm wielopłaszczyznowo w świadomym kontakcie z ciałem i emocjami. Umożliwia szybszy powrót do homeostazy po przeżyciach, które tę równowagę zaburzyły na dłużej.

Wiele badań potwierdza, że u niektórych osób, nawet po wielu latach, ślady traumatycznych przeżyć objawiają się w diagnozowanych różnego rodzaju i w różnym zakresie chorobach psychosomatycznych czy zespole stresu pourazowego (PTSD). Poza dobranym wsparciem terapeutycznym, ponowne nawiązanie bezpiecznej relacji i pełniejszego kontaktu z własnym ciałem jest pomocne i przekłada się w dalszym etapie na poczucie przywrócenia połączenia także z otaczającym nas środowiskiem. 

To, co proponuje dr David Berceli w postaci praktyki TRE® jest więc związane z intencjonalnym stworzeniem warunków naszemu organizmowi, by użył on neurofizjologicznej naprawczej/powrotnej ścieżki z całego cyklu od bodźca poprzez reakcję przetrwania do uwolnienia, integracji i powrotu do równowagi.

Jeśli bodziec przekracza pewien bezpieczny poziom intensywności w skali danej osoby, to reakcje obronne walki/ucieczki z poziomu „mogę” wyłączają się, a system używa tej reakcji, która w chwili zagrożenia pozwala przede wszystkim na przetrwanie. Wybór tej ścieżki dokonuje się na poziomie pnia mózgu. W trakcie procesu TRE® świadomie towarzyszymy sobie samemu i przechodzimy etapami przez „wspomnienie ciała” w takim tempie, by sukcesywnie mieścić uwalniane reakcje i integrować je w poczuciu bezpieczeństwa. Oznacza to poszukiwanie własnego „okna tolerancji” czyli wyczuwania granic pomiędzy reakcją walki/ucieczki z jednej strony a przetrwania bez możliwości działania/zamrożenie z drugiej strony.

Taka etapowa dynamika procesu sprzyja zmianie dawnego doświadczenia na takie, w którym odzyskujemy wewnętrzne połączenie i sprawczość przy świadomym wyborze reakcji na byłe przeżycie.

W tym miejscu warto podkreślić rolę prowadzącego ćwiczenia TRE®, zwanego TRE® Providerem. To osoba, która poza niezbędną wiedzą, doświadczeniem, przechodząc własny proces, uczy się regulować swój system nerwowy. Dzięki temu bezpiecznie porusza się w obszarach czucia, wyczuwa granice komfortu i umiejętnie przekazuje uczestnikowi sesji informacje do odbierania i czytania sygnałów z ciała. Ten rodzaj kontaktu sprzyja nabywaniu przez osobę ćwiczącą kompetencji rozumienia i reagowania na procesy ciała.

W TRE® nawiązujemy dialog wewnętrzny, w którym poszerzamy świadomość i wyczucie potrzeb naszego organizmu. Bycie uważnym na własne potrzeby tworzy wystarczająco komfortowe warunki do podejmowania świadomych wyborów i życiowych aktywności. Wielowymiarowy kontakt ze sobą na poziomie fizycznym, emocjonalnym, psychicznym stwarza szansę, by doświadczyć zmiany na głębszym poziomie funkcjonowania w ciele, którym jesteśmy, w którym żyjemy, zamiast ciała, które mamy i używamy.

Przeciwwskazania do zastosowania ćwiczeń TRE®

Metoda TRE® bazuje na naturalnym mechanizmie ciała, a jednak istnieje szereg warunków zdrowotnych i sytuacji życiowych, które wykluczają lub czasowo ograniczają jej stosowanie.

Warto wymienić kilka głównych przeciwskazań, dotyczących w szczególności osób:

• w stanach pooperacyjnych i powypadkowych (do czasu pełnego zagojenia tkanek);
• w ciąży i połogu (okres szczególnej wrażliwości organizmu na dodatkowe działania i w tym czasie nie rekomendujemy uczenia się tej metody); z relacji wielu kobiet, które poznały, oswoiły przed ciążą działanie TRE® wiemy, że stosowały tę technikę do relaksacji w trakcie ciąży (do ok. 6. m-ca), a także w czasie porodu i tuż po, kiedy to organizm sam najczęściej uruchamia silne reakcje uwalniające,
• z rozrusznikiem serca, z arytmią serca,
• z nieuregulowanymi stanami hipo/hiperglikemii,
• ze schorzeniami psychiatrycznymi (psychozy, głęboka depresja, schizofrenia),
• w stanach czynnego uzależnienia od środków psychoaktywnych.

W przypadku wątpliwości, zanim zdecydujemy się na udział w sesji, warto skonsultować się z doświadczonym providerem lub nauczycielem metody.

Praktyczne wskazówki do wyboru formy nauki ćwiczeń TRE®

Ćwiczeń TRE® można nauczyć się samemu, korzystając z dostępnej literatury, wywiadów i sesji pokazowych. Jednak doświadczenie pokazuje, że z providerem możemy poczuć się bardziej komfortowo, a tym samym – bezpieczniej. Forma zajęć zależy od indywidualnych warunków i potrzeb danej osoby. Przy wyborze sesji grupowych warto sprawdzić, czy wolimy wykonywać ćwiczenia w grupie otwartej czy zamkniętej. Ta druga zwykle zwiększa poczucie bezpieczeństwa, zwłaszcza, jeśli jest to cykl spotkań. Sesje indywidualne rekomendowane są dla osób, preferujących bezpośredni kontakt lub gdy wynika to ze wskazań zdrowotnych, potrzeby indywidualnego wyboru i dostosowania ćwiczeń. Oddziaływanie mechanizmu możemy poczuć już w trakcie pierwszego doświadczenia, a na kolejnych sesjach poznawać etapy rozwijającego się procesu. By zbudować
wzajemne zaufanie z ciałem, warto kontynuować praktykę z providerem aż do poczucia komfortu jej stosowania na własnym gruncie i w warunkach dopasowanych do stylu funkcjonowania w życiu codziennym. Dodam, że udział w sesji TRE® sprawdza się także w połączeniu on-line, więc można z tej formy korzystać niezależnie od miejsca naszego pobytu czy bezpośredniego dostępu do certyfikowanego TRE® Providera.

_______________________________

BIBLIOGRAFIA:
Berceli D. (2011). Zaufaj ciału. Ćwiczenia, które uwalniają traumę, stres i emocje (TRE), (wyd. polskie) Koszalin.
Berceli D., (red.) (2018). Shake it off, Wytrząśnij to, (wyd. polskie) Koszalin.
Brach-Czaina J. (2022). Błony umysłu, wyd. Dowody na Istnienie, Warszawa, s. 146-147.
Shake it off naturally. Reduce stress, anxiety and tension with TRE®, 2015.
Źródła internetowe:
www.tre-polska.pl.
www.traumaprevention.com.

Grażyna Okulska – TRE® Provider od 2012 roku, absolwentka Wyższej Szkoły Komunikacji i Mediów Społecznych ze specjalizacją mediacji, negocjacji, oprócz TRE® praktykuje 5Rytmów wg Gabriel Roth.

Artykuł pochodzi z czasopisma „Niebieska Linia" nr 4/141/2022

Inne z kategorii

Wyobrażeniowa zmiana skryptów – przykład z praktyki (4/135/2021)

27.09.2024

Przemysław Mućko

Niniejszy artykuł jest kontynuacją tematu wyobrażeniowej zmiany...

czytaj dalej

Przemoc domowa wobec starszych kobiet na wsi (3/146/2023)

06.11.2024

Sebastian Kołodziejczak, Albert Terelak

Wyniki badania obejmującego doświadczenia...

czytaj dalej