Jak ułatwić diagnozę i psychoterapię przemocy seksualnej (3/152/2024)

Agnieszka Widera-Wysoczańska

Przemoc seksualna doznawana w dzieciństwie jest istotnym problemem, który powoduje długoterminowe konsekwencje we wszystkich sferach życia osób nią dotkniętych. Zrozumienie czynników zwiększających ryzyko wystąpienia przemocy seksualnej z dotykiem jest kluczowe dla skutecznych oddziaływań psychologicznych, medycznych, prewencji oraz działań prawnych.

W trakcie prowadzonej diagnozy i terapii psychologicznej mogłam zaobserwować, że różne formy przemocy seksualnej w rodzinie i środowisku często współistnieją i stają się czynnikami powodującymi narastanie tej przemocy. Im więcej posiadamy informacji na temat czynników ryzyka, tym większa jest szansa na wczesne wykrycie przemocy seksualnej z dotykiem w danej rodzinie lub środowisku.

Badania Katz i Field (2022) pokazują, że dzieci mogą być zdezorientowane i nie rozpoznawać przemocy seksualnej, nawet gdy wcześniej odczuwały strach i przerażenie. Umiejętność rozpoznawania przemocy seksualnej emocjonalnej i bez dotyku jest kluczowa dla wykrycia przemocy seksualnej z dotykiem. Musimy w związku z tym zdawać sobie sprawę, jakie czynniki ryzyka pozwolą nam na sprawniejsze i bardziej wiarygodne jej zdiagnozowanie. Do tego na początku potrzebna jest wiedza o tym, czym jest przemoc seksualna doznawana w dzieciństwie (CSA). Należy jednak pamiętać, że istnienie przemocy seksualnej emocjonalnej i bez dotyku nie musi prowadzić do przemocy z dotykiem.

Przemoc seksualna doznana w dzieciństwie

Na podstawie moich klinicznych obserwacji dzieci i osób dorosłych, którym pomagałam oraz literatury, opracowałam definicję przemocy seksualnej doznawanej w dzieciństwie i mającej wpływ na całe życie osoby, uwzględniającą różnorodne formy tego zjawiska. Według WHO (2003), przemoc seksualna to wszelkie działania prowadzące do niechcianego kontaktu seksualnego, który ma na celu upokorzenie i pozbawienie godności drugiej osoby, przybierając różne formy, w tym fizyczną, werbalną i pozawerbalną. Uważam, że przemoc seksualna doznawana w dzieciństwie to działania seksualne, które obejmują postawy, zachowania, emocje, słowa, skierowane wobec dziecka, które jest zmuszane siłą, groźbą lub manipulacją przez osobę starszą lub rówieśnika do aktywności seksualnej, na którą nie jest przygotowane rozwojowo: emocjonalnie, poznawczo, fizycznie, społecznie, mentalnie i duchowo. Osoba krzywdzona, zgodnie z polskim prawem, do 15. roku życia, a w moim przekonaniu do 18. roku życia, jest nieprzygotowana rozwojowo na aktywność seksualną. Według Tyler (2002) dzieci poniżej 13. roku życia nie powinny być angażowane w aktywność seksualną przez osoby starsze o co najmniej 5 lat, a dzieci w wieku 13-16 lat przez osoby co najmniej 10 lat starsze. Jednak ponad trzy dekady poznawania historii życia i stanu zdrowia psychicznego osób wykorzystywanych seksualnie pozwala mi stwierdzić, że dzieci od 15. roku życia nie powinny być angażowane w czynności seksualne przez osoby starsze o więcej niż rok. Bezpieczna różnica wieku wzrasta wraz z wiekiem dziecka, i dla osób w wieku 18 lat nie powinna przekraczać 3 lata.

Przemoc seksualna, naruszając prywatność, nietykalność cielesną i godność ofiary, prowadzi do chronicznych szkód zarówno fizycznych, jak i psychicznych, takich jak m.in. traumatyzacja seksualna, problemy w rozwoju, poczucie bezsilności, stygmatyzacja społeczna i zaburzenia psychiczne. Jej długoterminowe konsekwencje wymagają specjalistycznej pomocy i wsparcia w każdym okresie życia człowieka. Sprawca przemocy seksualnej krzywdzi dziecko lub osobę dorosłą, aby zaspokoić swoje potrzeby związane głównie z redukcją napięcia, wzmacnianiem poczucia mocy, władzy oraz poczucia „wartości”, za pomocą czynności seksualnych. Najczęściej przemoc ta występuje w kręgu rodzinnym lub otoczeniu domowym, a rozpoznanie jej może być utrudnione, szczególnie gdy sprawcą jest kobieta (Widera-Wysoczańska, 2010; 2023).

Badania, które przeprowadziłam wskazały, że najbardziej niebezpiecznymi seksualnie sprawcami wewnątrzrodzinnej przemocy seksualnej są osoby pełniące rolę ojca/ojczyma, następnie matki/macochy, potem brata/kuzyna i siostry/kuzynki oraz ciotki i wujka. Poza rodziną sprawcą najczęściej był rówieśnik oraz nieznajomy mężczyzna i w takim samym stopniu nauczyciel oraz w końcu przyjaciółka matki i nieznane kobiety. Według badań przeprowadzonych przez Koçtürka i Yüksela (2019), najczęstszymi sprawcami przemocy seksualnej wewnątrz rodziny są biologiczni ojcowie, rodzeństwo, ojczymowie oraz partnerzy matki.

Bezpośrednia przemoc seksualna

Przemoc seksualna z dotykiem obejmuje czynności poprzedzone uzależnianiem ofiary siłą lub podstępem, wykorzystujące jej bezradność emocjonalną, intelektualną lub fizyczną, bądź krytyczne położenie. Wśród nich znajdują się czynności z lub bez penetracji. Do przemocy seksualnej z penetracją zalicza się, np.: gwałt, penetrację przy użyciu członka, palców i przedmiotów, produkowanie i utrwalanie treści pornograficznych z udziałem małoletnich. Przemoc seksualna z dotykiem bez penetracji obejmuje przymuszanie za pomocą zastraszania czy uwodzenia do różnych aktów seksualnych oraz zachęcanie do wykonywania tych aktów wobec sprawcy, innej osoby oraz w obecności innych (art. 197, 198, 199, 200 k.k.). Zachowania te mogą obejmować m.in. pieszczenie, całowanie, pocieranie, masturbację, zabawy, takie jak np. „gilgotki” czy zapasy, podczas których dziecko niby przypadkiem jest dotykane w miejsca intymne lub przymuszane do dotykania innej osoby. Są to też czynności pseudomedyczne, np. podawanie czopków, irygacka pochwy bez zaleceń lekarza; czynności pseudo-higieniczne, np.: natrętne mycie miejsc intymnych dziecka, zmuszanie dziecka do mycia ciała osoby starszej/dorosłej, podcieranie dziecka mimo że ma ono już zdolność samodzielnego wykonywania tych czynności.

Cyber CSA obejmuje czynności seksualne dokonywane za pośrednictwem systemu telekomunikacyjnego i teleinformatycznego, gdy sprawcy manipulują małoletnim, wprowadzają go w błąd, korzystają z ograniczonej zdolności do należytej oceny sytuacji, naruszają jego prywatność, wywołują poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia. Składają propozycję lub przymuszają do poddania się czynności z penetracją, innej czynności seksualnej z różną formą dotyku, do udziału w produkcji treści pornograficznych, do obserwowania seksualnych zachowań sprawcy, do sekstingu, do używania obraźliwych sformułowań na portalach społecznościowych, w wiadomościach wysyłanych przez komunikatory czy chatach społecznościowych. Zmuszają także do prostytucji poprzez komunikatory (art. 2 ust. 1 pkt 1 lit. b, e ustawy o przeciwdziałaniu przemocy domowej).

CSA bez dotyku obejmuje m.in. pokazywanie pornografii dziecku lub osobie dorosłej, która sobie tego nie życzy (art. 202 § 1, § 3, § 5 k.k.), udostępnianie przedmiotów o charakterze pornograficznym, współżycie, masturbowanie czy pieszczenie innych osób, gdy dziecko znajduje się w tym samym pomieszczeniu lub obok i może widzieć lub słyszeć kontakt seksualny. Kolejne czynności seksualne bez dotykania małoletniego to m.in. podglądanie nagości małoletniej/go w pokoju czy łazience, natrętna i nieuzasadniona nagość w obecności dziecka, eksponowanie genitaliów, wpatrywanie się w miejsca intymne małoletniej/go; higiena osobista dorosłego w obecności dziecka (kąpiel, korzystanie z toalety). Olver, Nicholaichuk, Kingston, & Wong (2014) twierdzą, że przemoc seksualna bez dotyku jest bardziej akceptowana i mniej alarmująca w rodzinie i środowisku.

CSA emocjonalna to działania, które są akceptowane, mimo że nie są zgodne z normami społecznymi i prawnymi. Wśród nich można wyróżnić wulgarne wyzwiska w obecności dziecka lub kierowane do dziecka, które mają na celu upokorzenie i znieważenie osoby. Ponadto może to być opowiadanie dziecku lub w jego obecności żartów i historii seksualnych, które bagatelizują przemoc lub umniejszają krzywdę, rozpowszechnianie seksualnych plotek, seksualne komentowanie ciała dziecka lub innej osoby w obecności dziecka, przywiązywanie znaczenia jedynie do atrakcyjności seksualnej danej osoby, wykluczając ważność innych cech. Do działań z zakresu CSA emocjonalnej należą także: nakładanie na dzieci i młodzież seksualnych norm przynależnych do świata dorosłych, dotyczących wyglądu i zachowań, przymuszanie dziecka do seksualizującego ubierania się nieadekwatnego do wieku, do opowiadania o swoim życiu intymnym, patologiczna edukacja seksualna lub jej brak oraz międzypokoleniowa zamiana ról, polegająca m.in. na traktowaniu dziecka jako partnera do rozmów intymnych, która nie jest parentyfikacją, czy angażowanie go w konflikty intymne i emocjonalne dorosłych (Widera-Wysoczańska, 2021).

Nie można pominąć roli języka przemocy, który kształtuje nasze postrzeganie przemocy seksualnej i wpływa na sposób, w jaki na nią reagujemy. Ten rodzaj języka zakłamuje rzeczywisty charakter i skutki przemocy seksualnej, neguje lub osłabia jej powagę oraz przenosi odpowiedzialność za nią na osobę krzywdzoną. Snyder (2015) oraz Vijver i Harvey (2019) opisują różne rodzaje języka, które służą do minimalizowania przestępstw popełnianych przeciwko osobom i zrzucania winy na osoby krzywdzone. Sprawca stosując język dziecięcej prostytucji – minimalizuje powagę swoich czynów i unika uznania praw dzieci, przenosząc na nie odpowiedzialność za czynności seksualne. Poprzez język eksploatacji wykorzystuje przekonania i patologiczne normy społeczne związane z wymianą usług seksualnych za przysługi materialne. Język unieważniający przemoc seksualną zmniejsza znaczenie i powagę przemocy seksualnej, marginalizując doświadczenia ofiar. Bierne konstrukcje języka eliminują odpowiedzialność sprawcy za jego czyny. Romantyzowanie przemocy usprawiedliwia przemoc seksualną poprzez przedstawianie jej w miłosny sposób, obwiniając ofiarę i minimalizując zachowania sprawcy. Wulgaryzmy ułatwiają stosowanie przemocy poprzez dehumanizację i uprzedmiotowienie osoby.

Pośrednia przemoc seksualna

Pośrednia przemoc seksualna przybiera kilka form. Po pierwsze, opiekun intencjonalnie wprowadza dziecko w relacje z aktywnym sprawcą w celu zaspokojenia potrzeb swoich i sprawcy, na przykład, chce spłacić długi alkoholowe lub uzyskać korzyści majątkowe. Artykuł 204 Kodeksu karnego tego rodzaju działania uznaje za stręczycielstwo.

Po drugie, jest to świadome tolerowanie przemocy seksualnej wobec dziecka oraz akceptacja jej, co sprawia, że osoba dorosła staje się wspólnikiem aktywnego sprawcy, chociaż nie jest bezpośrednio zaangażowana w czynności seksualne. Opiekun zdaje sobie sprawę lub podejrzewa, że dziecko jest wykorzystywane seksualnie, jednakże udaje, że o tym nie wie, nie broni dziecka przed sprawcą, nie bierze pod uwagę długoterminowych konsekwencji. Chce w ten sposób zaspokoić swoje własne potrzeby emocjonalne lub materialne, takie jak utrzymanie relacji partnerskiej czy pozyskanie środków finansowych na utrzymanie rodziny.

Po trzecie, jest to nieochranianie dziecka przed przemocą seksualną, choć opiekun nie akceptuje tej przemocy wobec nieletniego. Opiekun przestaje podejmować działania po otrzymaniu od psychologów, pedagogów, policji, a nawet prokuratury fałszywych informacji, że opisane zachowania sprawcy wobec dziecka nie są formą przemocy seksualnej, a reakcje dziecka są normatywnymi zachowaniami (na przykład masturbacja dziecka w przedszkolu w obecności innych dzieci zamiast zabawy). Opiekun może obawiać się kontaktu z organami ścigania i sądowymi, gdyż mogą one nie traktować zgłoszenia poważnie, a nawet oskarżyć o fałszywe zeznania i tzw. alienację rodzicielską. Boi się również reakcji ze strony rodziny, zwłaszcza osoby podejrzanej o przemoc oraz społecznego ostracyzmu wobec krzywdzonego dziecka. W rezultacie traci nadzieję na skuteczność podjętych działań, co prowadzi do rezygnacji z dalszych prób zapewnienia dziecku bezpieczeństwa (Widera-Wysoczańska, 2005; 2006; 2021).

Niespecyficzne czynniki ryzyka CSA

Wypowiedzi małych i dorosłych pacjentów oraz literatura wskazują, że czynniki niespecyficzne przemocy seksualnej to zachowania i sytuacje rodzinne oraz społeczne, takie jak przemoc emocjonalna i fizyczna, konflikty partnerskie, niska satysfakcja ze wzajemnych relacji oraz problemy w funkcjonowaniu systemu rodzinnego, takie jak: wysoki poziom gniewu czy smutku, chaos, słaba przejrzystość ról, nieszczęśliwi członkowie rodziny, wysoki poziom kontroli oraz społeczna izolacja członków rodziny. Do tych czynników zalicza się uzależnienie od substancji psychoaktywnych oraz problemy zdrowotne rodziców, takie jak: zaburzenia nastroju, myśli lub próby samobójcze czy choroby psychiczne i somatyczne rodziców. Dodatkowo, mogą wykazywać zachowania charakterystyczne dla sprawców przemocy, np. antyspołeczne, socjopatyczne czy narcystyczne. Ryzyko może wzrastać również z powodu popełniania przestępstw kryminalnych przez rodziców w przeszłości, w tym ryzykownych zachowań seksualnych w okresie dojrzewania oraz przestępstw seksualnych przeciwko innym dzieciom. Niepokojące jest bezrobocie, nadmierne zaniedbywanie psychiczne lub fizyczne, pasywność i bezsilność matek/żon. Wysoki poziom stresu rodzicielskiego oraz duża liczba stresorów w rodzinie są także istotnymi czynnikami ryzyka. Dodatkowym czynnikiem jest niechciane lub przedwczesne macierzyństwo, tj. w wieku bardzo młodym, od 13 do 19 lat, lub stosunkowo młodym, w wieku 20 lat oraz brak przygotowania dorosłych do roli rodziców.

Ryzykowne są problemy w relacjach wychowawczych, niska jakość relacji między rodzicami a dziećmi, brak zaangażowania w życie dziecka, brak okazywania uczuć oraz wymaganie bezwzględnego szacunku.

Przemoc seksualna może być związana z obecnością ojczyma lub brakiem jednego z rodziców. Matki często pozostają bierne, gdy podejrzewają, że dziecko padło ofiarą przemocy seksualnej ze strony ojca lub ojczyma, obawiając się utraty przynależności do partnera i rozpadu rodziny. Ojciec lub matka nie okazują bliskości emocjonalnej ani fizycznej dziecku, bywają surowi, wyrażają wrogość i agresję wobec syna lub córki, przejawiają niechęć i brak empatii (Widera-Wysoczańska, 2005).

Największe ryzyko rozpoczęcia seksualnej przemocy emocjonalnej, bez dotyku i z dotykiem, występuje u dziewczynek w wieku do 5 lat oraz w wieku od 11 do 15 lat. Warto zauważyć, że ryzyko doznania seksualnej przemocy maleje u ponad połowy kobiet w wieku od 16 do 20 lat (Widera-Wysoczańska, 2020).

Dodatkowo, przestępczość dzieci lub młodzieży oraz używanie narkotyków mogą skłaniać do poszukiwania sytuacji wysokiego ryzyka, co może prowadzić do przemocy seksualnej lub bycia jej świadkiem.

Specyficzne czynniki ryzyka CSA

Są to różne zachowania aktywnego sprawcy – rodzica lub innej osoby oraz niewspierającego opiekuna, które mieszczą się w zakresie przemocy seksualnej emocjonalnej i bez dotyku i zwiększają ryzyko przyszłego wykorzystania seksualnego z dotykiem lub wskazują, że do tego wykorzystania już doszło lub dochodzi. Naruszają granice intymne małoletnich, ale pomimo tego są akceptowane w rodzinie, szkole i szerszym środowisku. Dorośli pacjenci wykorzystywani seksualnie w dzieciństwie oraz diagnozowani małoletni opowiadają mi o zachowanich, które występowały przed lub w czasie, gdy dochodziło do przemocy. Seksualizowana była atmosfera domowa i relacje, w tym wypowiadano wulgaryzmy, seksualne żarty i plotki. Seksualnie komentowano ciało małoletniej/go lub innej osoby, w tym matki dziecka, przywiązując uwagę jedynie do atrakcyjności seksualnej osoby. Informowano dziecko o zdradach rodziców.

Wiele ze skrzywdzonych osób było poddanych patologicznej edukacji seksualnej. Małemu dziecku w książkach medycznych lub gazetach pokazywane są genitalia pod pretekstem prawidłowego uczenia anatomii człowieka. Ponadto przesuwane są międzypokoleniowe role i granice, i wówczas dziecko, spełniając rolę partnera własnego rodzica, służy do zwierzeń intymnych dorosłego, przedstawia się mu kochanka/kochankę i przymusza do utrzymywania przed drugim rodzicem tajemnicy o jej/jego istnieniu. Dziecko jest także angażowane w konflikty opiekunów/rodziców na tle materialnym, emocjonalnym i seksualnym.

Rodzice i inni dorośli ekshibicjonistycznie obnażają swoje miejsca intymne w obecności dziecka oraz przymuszają dziecko do nieadekwatnego obnażania się w obecności innych. Filmy, zdjęcia, czasopisma i przedmioty pornograficzne czy erotyczne pozostawiane są w miejscu widocznym i dostępnym dla małoletnich. Rodzice całują się erotycznie, dotykają swojego krocza, współżyją tak, że dziecko ich widzi lub słyszy.

Dziecko jest świadkiem przemocy seksualnej między rodzicami, gdy jedno z nich przymusza drugie do współżycia pod wpływem alkoholu oraz do nieakceptowanych form współżycia za pomocą manipulacji, agresji i gróźb. Nastolatek jest podglądany przez opiekunów, rodzeństwo, inne osoby bezpośrednio oraz przez potajemnie zamontowaną kamerkę, np. w trakcie kąpieli czy przebierania się. Lista tych czynności jest znacznie dłuższa.

Związek czynników ryzyka z przemocą seksualną z dotykiem

Aby uzyskać informację, jakie zachowania wynikające z seksualnej przemocy emocjonalnej i bez dotyku stają się czynniami ryzyka przemocy seksualnej z dotykiem przeprowadziłam badanie, w którym wzięły udział 464 kobiety. Z tej grupy 343 kobiety zostały poddane randomizacji, a 121 brało udział w prowadzonej przeze mnie psychoterapii. Kobiety miały od 20 do 53 lat. Uzyskane wyniki potwierdziły moje obserwacje kliniczne. Utworzyłam listę zachowań, które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia lub wskazują na to, że dochodzi do przemocy seksualnej z dotykiem (Widera-Wysoczańska, 2020).  

Przemoc seksualna emocjonalna i bez dotyku jako czynniki ryzyka przemocy seksualnej z dotykiem

Przemoc seksualna o charakterze emocjonalnym oraz bez dotyku może być stosunkowo łatwa do rozpoznania w rodzinie i grupach społecznych oraz do identyfikacji podczas diagnozy i terapii psychologicznej. Informacje na jej temat można pozyskać od dorosłego pacjenta, opiekunów małoletniego lub od niego samego. Natomiast przemoc seksualna z dotykiem jest niemożliwa do zaobserwowania, a pozyskanie informacji na jej temat jest niezmiernie trudne. Przeprowadzone badanie umożliwiło identyfikację istotnych zachowań, o które warto pytać podczas procesu psychoterapeutycznego, aby ułatwić osobie przepracowanie doznawanej przemocy oraz podczas diagnozy, aby zwiększyć wiarygodność rozpoznania przemocy seksualnej z dotykiem.

Kluczowe pytania o wpływie emocjonalnej przemocy seksualnej na przemoc seksualną z dotykiem i bez dotyczą: zmiany ról międzypokoleniowych, konfliktów między rodzicami, szczególnie dotyczących seksualności, wulgarnych i krępujących komentarzy o płci i ciele małoletniej i pod adresem kobiet, w tym matek (np. „dziwka”, „kurwa”, „szmata” itp.), włączając w to uwagi o charakterze seksualnym, nadmierną kontrolę kontaktów z rówieśnikami.

Gdy w życiu badanych kobiet dochodziło do wymienionych powyżej zachowań, w porównaniu z kobietami, które w dzieciństwie ich nie doświadczyły istniało zwiększone ryzyko doznawania przemocy seksualnej bez dotyku, w postaci: podglądania nagości małoletniej, przymuszania dziecka do obserwowania nieuzasadnionej nagości rodziców, masturbacji dorosłych w obecności dziecka oraz do obserwowania/słuchania aktywności seksualnych dorosłych.

Wymienione zachowania przynależne do przemocy emocjonalnej, od 8 do nieskończenie wiele razy zwiekszały ryzyko przemocy seksualnej z dotykiem w postaci gwałtów lub zmuszenia małoletniej do odbycia stosunku płciowego, gwałtu oralnego, waginalnych stosunków seksualnych z dzieckiem, kontaktu seksualnego przed osiągnięciem pełnoletności, którego później się żałuje, erotycznych pieszczot i całowania ciała małoletniej przez osobę dorosłą, przymuszania do ręcznego stymulowania miejsc erotycznych innej osoby, dotykania genitaliów dziewczynki i wkładaniu palców lub jakichkolwiek przedmiotów do pochwy czy odbytu, dotykania piersi dorastającej dziewczynki, mycia się dorosłego nago razem z dzieckiem w wieku powyżej 4 lat oraz intruzywnego mycia ciała małoletniej powyżej 7. roku życia.

Zachowania przynależne do przemocy seksualnej bez dotyku, o które należy pytać w trakcie diagnozy i terapii, to: zmuszanie dziecka do oglądania masturbacji dorosłego oraz do oglądania kontaktów seksualnych, ekshibicjonistyczne obnażanie genitaliów i piersi oraz nieuzasadniona nagość rodziców, zmuszanie dziecka do oglądania pornografii, podglądanie dziecka w pokoju, łazience czy toalecie. Zwiększają one od 5 do nieskończenie wiele razy, w porównaniu z osobami, które nie doświadczyły tego zachowania, ryzyko przemocy seksualnej z dotykiem.

Zmuszanie dziecka do oglądania pornografii, od 12 do nieskończenie wiele razy zwiększa ryzyko przymuszania do dotykania genitaliów innych osób, pieszczot erotycznych ciała w obecności innej osoby, dotykania piersi dorastającej dziewczyny.

Zachowania dorosłych, będące formą sekualnej przemocy emocjonalnej i z dotykiem mogą prowadzić do seksualizacji dziecka, stwarzającej ogromne ryzyko doświadczania w przyszłości ostrej przemocy seksualnej z dotykiem. Kobiety, które miały takie doświadczenia w dzieciństwie, oceniają zachowania rodziców jako naruszające ich granice, i przez to negatywnie wpływające na poczucie bezpieczeństwa w rodzinie. Swojego rodzica zaczynały postrzegać jako zagrożenie, a relację z nim jako seksualną. Uznanie konfliktów między rodzicami dotyczących seksualności i innych spraw jako czynników ryzyka przemocy seksualnej ma istotne znaczenie dla rozpoznawnia przemocy seksualnej z dotykiem w rodzinie. Obecna praktyka sądów polskich sugeruje, że pojawianie się takich konfliktów raczej wyklucza możliwość występowania przemocy seksualnej. Używanie wulgaryzmów wobec dziecka dehumanizuje je, co wpływa negatywnie na jego poczucie wartości i godności oraz zaburza rozwój poczucia tożsamości. Dziecko, które zostało upokorzone i zawstydzone, może być mniej skłonne do ujawnienia doznanej przemocy seksualnej przez całe swoje życie.

Zastosowanie do diagnozy i terapii

Rozpoznawanie czynników ryzyka pomaga w diagnozie i terapii dzieci oraz osób dorosłych, które doznały przemocy seksualnej w dzieciństwie. Pytania zadawane podczas diagnozy i terapii dotyczące tych zachowań istotnie zwiększają szanse wykrycia przemocy seksualnej z dotykiem w rodzinie czy środowisku. Pogłębiają samoświadomość osób krzywdzonych w obszarze zrozumienia przyczyn ich problemów życiowych i wskazują drogę powrotu do zdrowia.

Wieloaspektowa perspektywa kliniczna, uwzględniająca opisane czynniki ryzyka, jest kluczowa dla doskonalenia narzędzi diagnostycznych i terapeutycznych, wspierając psychologów klinicznych w zapewnieniu bezpieczeństwa osobom, które doznawały przemocy seksualnej w dzieciństwie. Ponadto, pobudza podejście systemowe w zapobieganiu i interwencji w opisywanych przypadkach. Modyfikacja programów szkoleniowych dla profesjonalistów, obejmująca opisane zachowania, ułatwi trafniejsze diagnozowanie i leczenie ofiar przemocy seksualnej w każdym wieku. Prawidłowa ocena ryzyka pozwoli na stworzenie odpowiednich interwencji psychologicznych, medycznych i prawnych, które mają na celu ochronę osób krzywdzonych.

*Fragent artykułu naukowego: „Wzajemny wpływ różnych rodzajów nadużyć seksualnych w rodzinie pochodzenia – jako czynniki ryzyka” przygotowywanego do druku.

Agnieszka Widera-Wysoczańska – dr nauk humanistycznych z zakresu psychologii, specjalizuje się w psychologii klinicznej i terapii traumy, psychoterapeutka i superwizorka. Adiunkt w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego.

Bibliografia

Finkelhor, D., Turner, H.A., Shattuck, A., & Hamby, S.L. (2015). Prevalence of childhood exposure to violence, crime, and abuse: Results from the national survey of children’s exposure to violence. JAMA Pediatrics, 169(8), 746–754. doi.org/10.1001/jamapedia trics.2015.0676.

Finkelhor, D., Turner, H., Colburn, D. (2023). Which dynamics make online child sexual abuse and cyberstalking more emotionally impactful: Perpetrator identity and images? Child abuse & neglect,137, 106020. doi:10.1016/j.chiabu.2023.106020.

Katz, C., & Field, N. (2022). Unspoken: Child-Perpetrator Dynamic in the Context of Intrafamilial Child Sexual Abuse. Journal of Interpersonal Violence, 37(5-6), doi.org/10.1177/0886260520943723.

Koçtürk, N., Yüksel, F. (2019). Child abuse & neglect, 96, 104-122, Elsevier Science Inc.

Kodeks karny. Kodeks postępowania karnego (2024). Warszawa: Beck. (Criminal Code. Code of Criminal Procedure).

Olver, M.E., Nicholaichuk, T.P., Kingston, D.A., & Wong, S.C.P. (2014). A multisite examination of sexual violence risk and therapeutic change. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 82(2), 312–324. https://doi.org/10.1037/a0035340.

Piskozub, P., Wrona, G. (2023). Przeciwdziałanie przemocy domowej – analiza zmian. Warszawa: C.H.Beck (Counteracting domestic violence – analysis of changes. Warsaw: C.H.Beck).

Snyder, J.A. (2015). The link between ADHD and the risk of sexual victimization among college women: Expanding the lifestyles/routine activities framework. Violence against Women, 21, 1364–1384. doi.org/10.1177/1077801215593647

Turner, H.A., Finkelhor, D., & Colburn, D. (2023). Predictors of Online Child Sexual Abuse in a U.S. National Sample. Journal of Interpersonal Violence, 38(11/12), 7780–7803. doi.org/10.1177/08862605221149090.

Tyler, K.A. (2002). Social and emotional outcomes of childhood sexual abuse: A review of recent research. Aggression and Violent Behavior, 7(6), 567–589. doi.org/10.1016/ S1359-1789(01)00047-7.

Vijver, K., Harvey, R. (2019). Child sexual exploitation (CSE): applying a systematic understanding of “grooming” and the LUUUUTT model to aid second order change. Journal of Family Therapy. 41, 447-464.

Widera-Wysoczańska A. (2005). Zaburzone rodzicielstwo jako konsekwencja kazirodztwa doznanego w dzieciństwie, Przegląd Psychologiczny (Disrupted parenting as a consequence of incest experienced in childhood, Psychological Review), 48(3), 303-322.

Widera-Wysoczańska, A. (2006). Incest risk factors in the family: A Qualitative Study. Polish Journal of Applied Psychology, 4, (1), 7-29.

Widera-Wysoczańska A. (2010). Mechanizmy przemocy w rodzinie. Z pokolenia na pokolenie. Warszawa: Difin.

Widera-Wysoczańska A., Dyjakon, D. (2019). The psychotherapy of victims and perpetrators of domestic violence as a treatment for trauma experienced in childhood. In: Is this a Culture of Trauma?: An Interdisciplinary Perspective/Jessica Aliaga Lavrijsen, Michael Bick ed. – Leiden; Boston: Brill, pp. 1-12.

Widera-Wysoczańska, A. (2021). Przemoc rozmyta, czyli śladów brak. (Fuzzy violence, i.e. no traces). Polish Journal of Applied Psychology, 18-19. 106-131.

Widera-Wysoczańska, A. (2023). Proces psychologiczno-sądowej diagnozy małoletniego zgłaszającego doznawanie przemocy seksualnej. W: (red.) I. Domina, P. Szymczyk, Ofiara i sprawca przestępstwa w perspektywie psychologicznej i społecznej. Warszawa: Naukowe Wydawnictwo Tygiel, s. 23-40.

Widera-Wysoczańska A. (2020). Presentation: The mutual influence of the different types of sexual abuse in the family of origin and other social groups – the risk factors. ISSTD 37th Annual Conference ISSTD, April 2-4, Hyatt Regency San Francisco.

Artykuł pochodzi z czasopisma „Niebieska Linia" nr 3/152/2024

Inne z kategorii

Ofiara idealna (3/152/2024)

11.08.2024

Maja Staśko

Marta nie krzyczała. Justyna nie wyrywała się. Maciej zamarł. A o swojej...

czytaj dalej

Wpływ społeczny i procesy władzy w parze

18.12.2023

Barbara Czardybon W bliskich związkach władza jest w zasadzie wszechobecna – wywieranie...

czytaj dalej